Pałac Większyce. Krajobraz z pałacem

Pałac w Większycach przed laty był częścią wyjątkowego parku krajobrazowego, który swą malowniczością przyciągał zakochanych. Dziś w rezydencji mieści się restauracja, w której każdy może poczuć odrobinę dawnego luksusu. Jak Wam się podoba ten zabytek województwa opolskiego?

Wieś Większyce (niem. Wiegschütz) w województwie opolskim należała od 1852 roku do Marca Heymanna - radcy prawnego i filozofa. W latach 60. XIX wieku Heymann założył park krajobrazowy z 69 gatunkami drzew i krzewów. Na wyspie na stawie miała stać altana z posągiem Adama i Ewy, która przyciągała zakochanych. W 1871 roku w najwyższym punkcie parku wzniesiono neogotycki pałac z kremowej cegły, ze sporą ilością sterczyn, wieżyczek, wykuszów i facjatek. 

W rękach Heymanna pozostał do 1912 roku, kiedy to został sprzedany Emilowi Pyrkoschowi, właścicielowi zakładów chemicznych nawozów sztucznych w Raciborzu (wówczas jednej z największych fabryk tego typu). Przed wybuchem II wojny światowej przekazał on pałac na cele społeczne i w rezydencji powstało przedszkole. W trakcie wojny mieścił się tu szpital wojskowy, a w latach 1945-19686 Uniwersytet Ludowy. Od 2003 roku znajduje się w rękach prywatnych; a od 2011 r. w pałacu działa restauracja. 

Większyce przeszyły ciekawą drogę od parku krajobrazowego, poprzez prywatną luksusową rezydencję i uniwersytet aż po restaurację. Chyba tylko jedno się nie zmieniło - miejsce to nieustannie wzbudza zachwyt. Oby więcej takich wspaniałych inwestycji w zabytki!

Zamek von Oppersdorffów w Polskiej Cerekwi. Włości śląskich szlachciców

Z zamkiem w Polskiej Cerekwi związane były wielkie śląskie rodziny szlacheckie von Oppersdorfów, von Gaschinów czy von Seherr-Thoss. Kilkukrotnie przebudowywana rezydencja spłonęła w 1945 roku i musiała czekać prawie 70 lat na nowe życie. Jak prezentuje się efekt odbudowy zamku? 

Około połowy XVI stulecia wieś Nowa Cerekiew (Polnisch Neukirch) stała się własnością rodziny von Oppersdorff, która w latach 1562-1563 rozbudowała wcześniejszy średniowieczny zamek. Nowe założenie posiadało trzy kondygnacje i dwie wieże. Cztery skrzydła otaczały prostokątny dziedziniec. Kolejna przebudowa zamku miała miejsce w latach 1613-1617. Baron Fryderyk III von Oppersdorff zlecił między innymi wykonanie masywnych krużganków, a elewacja otrzymała nową warstwę tynków. 

Oppersdorffowie władali nowocerekweckimi dobrami do 1641 roku; kolejnymi właścicielami byli von Gaschinowie (do 1823), następnie rodzina von Seherr-Thoss, a od 1880 - hrabia von Matuschek. W 1894 roku zarządził on gruntowną przebudowę zamku. Powstał mansardowy dach, a elewacja zachodnia uzyskała neorenesansowy portal. Zmieniono aranżacje wnętrz, a także przebudowano budynek przedzamcza. Ostatnim właścicielem zamku był Hans Eberhard von Matuschek, który został wcielony do armii niemieckiej i zmarł w niewoli na froncie wschodnim w 1944 r. 

Zamek w 1945 roku spłonął, a następnie przez dziesiątki lat niszczał pozbawiony dachu. Zniszczone wieże, zarwane stropy i sklepienia obracały się w coraz większą ruinę. W okresie od lat 70. XX w. do początku nowego tysiąclecia odbywały się tu imprezy okolicznościowe po tymczasowym zabezpieczeniu ruin. W 2007 roku lokalne władze przejęły obiekt i podjęły się jego odbudowy. Prace trwały siedem lat i obecnie w dawnej rezydencji Oppersdorffów mieści się między innymi biblioteka i Sala Ślubów. 

Zabytkowy zamek w Nowej Cerekwi dzięki podjętym pracom renowacyjnym dostał drugie życie, na które z pewnością zasługiwał. Historia zakończyła się "happy endem" i choć nie udało mi się zwiedzić wnętrz, to wierzę, że takie wykorzystanie obiektu jest lepsze niż pozostawienie go w ruinie. 

Kamieniołom Libana, obóz Plaszow i fabryka Schindlera. Film i historia

Choć chodnik z płyt nagrobnych, którym się poruszamy, jest tylko pozostałością scenografii filmowej, to niedaleko naprawdę taki istniał. Taka droga nigdy nie powinna być niczyim celem, jednak ta historia jest prawdziwa i przeniesienie jej na srebrny ekran tego nie zmienia. Odwiedźmy miejsce, które zainspirowało Spielberga do nakręcenia "Listy Schindlera" oraz kamieniołom Libana, w którym zaaranżowano plan filmowy.

Nazwa kamieniołomu na krakowskim Podgórzu pochodzi od nazwiska Bernarda Libana, który w 1872 roku założył tu ze wspólnikiem Ehrenpreisem fabrykę wapna. Pod koniec XIX wieku była to największa firma w tej branży w Krakowie. Na terenie kamieniołomu powstała nawet sieć kolei wąskotorowej. Prace początkowo wykonywane ręcznie i przy użyciu prostych narzędzi - zautomatyzowano. Istniał ciąg produkcyjny z urządzeniami przeróbczymi, przesiewaczami, kruszarkami, piecami i silosami. Na terenie zakładu znajdowała się nawet kuźnia, w której przygotowywano i naprawiano sprzęt. Część budynków i maszyn zachowała się w kamieniołomie do dziś. 

Kamieniołom Libana funkcjonował do 1941 roku. W październiku 1942 r. zakład został przejęty przez niemieckiego okupanta, który utworzył w nim Obóz Karny Służby Budowlanej znany jako Liban. Szacuje się, że przez kamieniołom przewinęło się około 2000 więźniów; wielu z nich zginęło. Po wojnie zakład kontynuował produkcję do 1986 roku, kiedy zamknięto go między innymi z powodu negatywnego wpływu na środowisko. Dziś przyroda odzyskuje teren, a od sierpnia 2022 r. obszar dawnego kamieniołomu chroniony jest jako użytek ekologiczny.

W 1993 roku kamieniołom zamienił się w plan filmowy nagrodzonego siedmioma Oscarami filmu Stevena Spielberga - "Lista Schindlera". Na jego potrzeby zbudowano baraki, wieże strażnicze, willę komendanta, a nawet drogę z macew. Część scenografii widoczna jest w kamieniołomie do dziś. Liban "grał" pobliski obóz Płaszów, który również warto odwiedzić. Film opowiada historię Oskara Schindlera, niemieckiego fabrykanta, który przyjechał do Krakowa i przejął fabrykę naczyń emaliowanych. Podczas likwidacji getta Schindler postanowił ratować przed śmiercią "nieprzydatnych do pracy" Żydów (głównie kobiety, dzieci i starszych), zatrudniając ich w fabryce. Tytułowego bohatera zagrał Liam Neeson, a komendanta obozu - genialny w swej roli Ralph Fiennes.

KL Plaszow utworzono w październiku 1942 roku na terenie cmentarzy żydowskich. Osadzano w nim głównie więźniów żydowskich i polskich. Powstał jako obóz pracy i był przeznaczony dla Żydów z likwidowanego krakowskiego getta. W styczniu 44 roku został przekształcony w obóz koncentracyjny. Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania więziono tu 30 tysięcy osób, a liczba ofiar zamordowanych w obozie wynosi około 5 tysięcy (i nie obejmuje więźniów wywiezionych na śmierć m. in. do Auschwitz). Jednym z komendantów obozu był znany ze swojego okrucieństwa Amon Göth, który osobiście torturował i zabił około 500 osób. Jedną z jego rozrywek było strzelanie do więźniów z balkonu swojej willi, tzw. Czerwonego Domu. Po wojnie został skazany w Krakowie na karę śmierci poprzez powieszenie.

Szary dom (budynek administracyjny i karcer) 

oraz Czerwony dom (willa komendanta) 

Mach240390, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons

Fabryka Emalia Oscara Schindlera przy ulicy Lipowej 4 jest dostępna do zwiedzania jako oddział Muzeum Historycznego Krakowa oraz jako Muzeum Sztuki Współczesnej. Została założona w 1937 roku przez trzech żydowskich przedsiębiorców. W 1940 właścicielem zakładu stał się Schindler... i dalszą historię już znacie z filmu Spielberga. Po wojnie fabryka nie wznowiła produkcji naczyń emaliowanych, lecz została zaadaptowana na potrzeby produkcji podzespołów telekomunikacyjnych. W 2005 roku tereny dawnego zakładu przeszły na własność miasta Krakowa. Parę lat później teren podzielono między dwie krakowskie instytucje kultury. 

Trudno uwierzyć, że filmowa historia wydarzyła się naprawdę, jednak liczne po niej ślady nie pozostawiają żadnych złudzeń. Choć "Lista Schindlera" ma już 30 lat (!), to nie przestaje mnie zachwycać i chyba po tej wycieczce zafunduję sobie kolejny seans. Kamieniołom Liban oraz teren po obozie Plaszow niosą duży ładunek historii; historii trudnej, ale i ważnej.