Czy w sercu Suwalszczyzny można odnaleźć ślady rezydencji, która mogłaby konkurować z europejskimi pałacami? Co zostało z miejsca, o którym mówiono: „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”? Dowspuda – cicha miejscowość nad rzeką Rospudą skrywa ślady czasów, gdy to miejsce tętniło życiem magnackiego dworu.
Dowspuda – perła wśród jaćwieskich lasów
Dowspuda to wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, w gminie Raczki. Jej początki sięgają roku 1514 lub 1515, gdy dwór wzniósł tu Bohdan Hrynkowicz Wołłowicz, koniuszy grodzieński. Król Zygmunt I Stary nadał mu ziemię w Puszczy Grodzieńskiej, na pograniczu pruskim, co zapoczątkowało stałe osadnictwo na tych terenach. W 1639 roku dobra przeszły w ręce rodu Paców – jednej z najpotężniejszych rodzin magnackich Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od tego czasu Dowspuda i pobliska Janówka pozostawały w rękach tej rodziny aż do 1831 roku. To właśnie tu, na malowniczym wzgórzu nad Rospudą, powstała jedyna na Suwalszczyźnie magnacka rezydencja – Pałac Paca.
Generał Ludwik Michał Pac – magnat, patriota i reformator
Postać Ludwika Michała Paca (1778–1835) to jedna z najciekawszych biografii epoki. Generał wojsk polskich i napoleońskich, senator, uczestnik kampanii 1812 roku, po upadku Napoleona udał się na emigrację do Anglii. Tam uczył się nowoczesnych metod rolniczych, które później wprowadził w swoich majątkach, w tym właśnie w Dowspudzie.
Pałac Paca w Dowspudzie – neogotycka perła Suwalszczyzny
Pac sprowadził z Wysp Brytyjskich ok. 500 osadników szkockich i angielskich, zakładając wieś Szkocja oraz okoliczne folwarki (m.in. Longwood, Linton, New York, Berwick). Wprowadzali oni płodozmian, nowoczesne narzędzia i metody uprawy, rewolucjonizując rolnictwo na Suwalszczyźnie. Właśnie w tym duchu postępu i nowoczesności hrabia postanowił wznieść rezydencję, która miała dorównać zachodnioeuropejskim wzorcom.
Budowę pałacu rozpoczęto w 1820 roku na miejscu dawnego dworu Wołłowiczów. Hrabia zlecił projekt Henrykowi Marconiemu – włoskiemu architektowi, który zrealizował wizję w duchu angielskiego neogotyku. Wzniesiony na planie krzyża pałac był trzykondygnacyjny, z ośmiobocznymi basztami, portykiem arkadowym i belwederem. Ozdobne łuki, pinakle i rzeźby królów polskich autorstwa Carla Aurelliego podkreślały jego monumentalność. Wnętrza olśniewały – znajdowały się tu salony, biblioteka, kaplica z mauzoleum przodków Paca, galeria malarstwa i zbiory militariów. Ściany zdobiły freski Nicolego de Angelisa i Giovanniego Battisty Carellego.
Wokół rezydencji rozciągał się park krajobrazowy zaprojektowany przez Johna Heitona, ogrodnika sprowadzonego z Anglii. W jego kompozycji dominowały alejki spacerowe, tarasy schodzące ku rzece oraz stawy i lipowe aleje. Całość tworzyła harmonijne połączenie architektury i natury – wizytówkę romantycznej epoki.
Upadek pałacu i losy po konfiskacie
Wraz z wybuchem powstania listopadowego (1830–1831) Ludwik Michał Pac stanął po stronie niepodległości. Po klęsce zrywu jego majątek został skonfiskowany przez władze carskie. Ukazem z 1836 roku dobra Dowspuda nadano generałowi Mikołajowi Sulimie. Nowi właściciele nie dbali o pałac. Dzierżawca Stefan Horeczko doprowadził budowlę do ruiny, a ostateczny cios zadała decyzja o sprzedaży ruin na materiał budowlany do koszar w Suwałkach. W 1867 roku po pałacu pozostały jedynie fragmenty: arkadowy portyk, wieżyczka oraz piwnice dawnego skrzydła.
Aleja Lipowa i kordegarda – świadkowie dawnej świetności
Jednym z najpiękniejszych elementów dawnego założenia parkowego jest Aleja Lipowa, zaprojektowana przez Johna Heitona. Miała długość około 2 kilometrów i prowadziła od pałacu aż do wsi Szkocja – osady założonej dla szkockich farmerów. Lipa była sadzona w kilku egzemplarzach naraz, by zwiększyć szansę przyjęcia się drzew. Dziś aleja jest pomnikiem przyrody i częścią zabytkowego obszaru wpisanego do rejestru zabytków województwa podlaskiego.
Przy wjeździe do dawnego pałacu stoi kordegarda – budynek warty pałacowej wzniesiony w latach 1820–1827. To jedyny w całości zachowany obiekt zespołu pałacowo-parkowego. Po licznych przebudowach pełnił różne funkcje, m.in. szkoły rolniczej. Dziś mieści Centrum Obsługi Turysty „Kordegarda”, w którym znajduje się makieta pałacu, punkt informacji turystycznej oraz stylizowane pokoje gościnne.
Choć dzisiejszy pałac w Dowspudzie to same ruiny, pamięć o Ludwiku Michale Pacu i jego dziele jest wciąż żywa. Miejsce jest chętnie odwiedzane przez turystów i spacerowiczów, a pobliska szkoła nosi jego imię. Pozostaje jedynie żal, że tak wspaniała rezydencja nie przetrwała dla potomnych.
Podoba Ci się moja twórczość?
Będzie mi miło, jak postawisz mi wirtualną kawę, która doda mi energii do działania :-)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz