Pałac w Szalejowie Dolnym - kolejna niewykorzystana szansa

Dolny Śląsk pałacami stoi. Nie ma drugiej takiej krainy geograficznej w Polsce, w której byłoby więcej przepięknych rezydencji, dworków i zamków. Część z nich dostała drugie życie i stanowi atrakcję turystyczną lub pełni funkcje hotelowe. Inne czekają na swoją szansę i choć lata świetności mają za sobą - cieszą oko wspaniałą architekturą i zachwycają historią. Dziś zapraszam do niechcianego i zapomnianego Szalejowa Dolnego.

Do pałacu dotarliśmy późnym popołudniem, zjeżdżając w wąską uliczkę z drogi krajowej numer 8 między Kłodzkiem a Polanicą. Budynek oświetlało ciepłe, miękkie światło, ale piękna pogoda tylko smutno podkreślała, jak zaniedbany jest ten obiekt. Pałac w Szalejowie Dolnym pozostaje w cieniu nieodległej rezydencji w Bożkowie, która także czeka na lepsze czasy. Bożków jest znacznie większy, bardziej znany, bardziej medialny. A tu przecież też mamy perełkę.

Nie wiemy wiele na temat początków tego pałacu. Zbudowany został prawdopodobnie w XVII wieku przez zakon jezuitów. Z tego okresu pochodzi najstarsza, środkowa część budynku. Po kasacji zakonu pałac trafił w ręce hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, a następnie majątek przejęła rodzina Münchhausen. To właśnie im zawdzięczamy przebudowę z lat 1840 – 1844, podczas której stary budynek został przekształcony w okazały, neogotycki pałac, a następnie w 1872 r. utworzono we wnętrzach okazałą salę balową. 

Pałac przed przebudową (z lewej). Archiwalne zdjęcie pochodzi z dolny-slask.org.pl

Pałac pozostał w posiadaniu Münchhausenów do 1945 roku. W czasie drugiej wojny światowej w budynku stacjonowało dowództwo nieodległego lotniska Luftwaffe. Po wojnie przez pałac "przeszła" Armia Czerwona, a potem wnętrza zaaranżowano na biura i mieszkania pracowników PGR. W latach 70. w pałacu przeprowadzono (dewastujący wnętrza) remont i utworzono ośrodek szkoleniowo - wypoczynkowy, a później także ośrodek kolonijny. Pałac wielokrotnie przechodził z rąk do rąk, aż w końcu (po 1989 r.) stał się własnością Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która odsprzedała go osobie prywatnej. 

Nowa właścicielka nie podjęła się ratowania zabytku i skazała go na powolne niszczenie. Pociągnęliśmy nieco za język lokalnych mieszkańców, którzy przekazali nam, że niedoszła inwestorka nie jest już właścicielem pałacu i obecnie zarządza nim Gmina Kłodzko, która wystawiła go na sprzedaż. Czy to prawda - tego na sto procent nie wiem. (Edycja: obecnym właścicielem pałącu Jest Skarb Państwa, który przejął nieruchomość po wykreśleniu z KRS spółki poprzedniego właściciela). Pałac jest piękny, bajkowy i zasługuje na lepszy los. Przykro patrzeć na jego postępujące niszczenie, a pomyśleć, że to tylko jeden z dziesiątek, jak nie setek takich obiektów...

Czas wziął górę - ruiny wieży na Włodzickiej Górze

Na Dolnym Śląsku spotkać można wyjątkowo dużą ilość wież widokowych. Większość z nich to obiekty historyczne, ale zdarzają się także nowe inwestycje - takie jak wieża na Borowej. Dziś pokażę Wam wieżę, która miała mniej szczęścia i pozostaje w stanie trwałej ruiny. Ta malownicza konstrukcja na szczycie Włodzickiej Góry spokojnie mogłaby posłużyć jako scenografia do horroru.

Włodzicka Góra jest najwyższym szczytem (757 m n.p.m.) Wzgórz Włodzickich, niewysokiego pasma leżącego na południowy-zachód od Gór Sowich. W latach 1925-1927 na samej górze zbudowano wieżę widokową z tarasem nakrytym namiotowym daszkiem. W obiekcie działał także bufet - schron turystyczny. Po 1945 roku wieża straciła na popularności i zaczęła popadać w ruinę. W 2015 roku pojawił się pomysł jej odbudowy przy wykorzystaniu środków unijnych, ale ostatecznie z inicjatywy nic nie wyszło. 

Historyczne zdjęcia Włodzickiej Góry - wieża w czasach świetności i pobliskie schronisko (zdjęcia z dolny-slask.org.pl).

Na Włodzicką Górę można wybrać się zarówno dłuższym niebieskim szlakiem z Ludwikowic Kłodzkich, jak i krótszym - zielonym - ze Świerków. Byliśmy w okolicy tylko przejazdem, więc zdecydowaliśmy się na tę drugą opcję. Samochód można zaparkować przy stacji kolejowej lub w okolicy rozdroża pod Świerkami Dolnymi. Początkowe podejście prowadzi przez malowniczą łąkę, z górnych partii której rozciąga się piękny widok na dolinę i góry. 

Po paru minutach marszu wchodzimy w las, w którym natrafiamy na okazałą żelbetową budowlę - dawniej obiekt wykorzystywany był do załadunku i transportu kamienia z pobliskiego kamieniołomu. Mniej więcej w tej okolicy istniało kiedyś Schronisko Spitzbergbaude, które niestety nie przetrwało do czasów współczesnych. Kilka kroków dalej znajduje się rozdroże pod Włodzicką Górą, do którego dojść można także czerwonym szlakiem ze Świerków Górnych. Stąd mamy już tylko pięć minut na szczyt.

Wyłaniająca się zza drzew wieża w połączeniu z deszczem, który złapał nas na podejściu, wygląda równie fascynująco, co upiornie. Przypomina mi trochę sztuczne ruiny ("mysie wieże"), które często budowano jako ozdobę romantycznych parków. Różnica polega na tym, że ta wieża kiedyś tętniła życiem, a jej upadek przyszedł z czasem i dziś jest już tylko zapomnianym miejscem w cieniu Gór Sowich. Wejście do wieży nie jest zabezpieczone i można wspiąć się parę metrów w górę krętymi schodami. Biorąc pod uwagę, w jak złym stanie jest konstrukcja, trzeba zachować szczególną uwagę i nie ryzykować, jeśli nie jesteśmy pewni kolejnego kroku.

Wieża widokowa w tym miejscu mogłaby być nie lada atrakcją ze względu na łatwy dostęp (tylko 20 minut podejścia szybkim krokiem ze Świerków) i doskonały punkt widokowy w kierunku Gór Sowich. Niestety póki co pisany jest jej los trwałej ruiny, która jednak znajdzie wielu pasjonatów opuszczonych budynków i górskich wędrówek. Warto tu podejść, jeśli będziecie w okolicy.

Podróż do wnętrza Ziemi - tunele pod Sajdakiem i Małym Wołowcem

Czy chodząc po górach, zastanawiacie się czasem, co kryje się głęboko pod ziemią? Nie będzie to historia o Złotym Pociągu, choć udamy się w okolice Wałbrzycha. Pokażę Wam dwa nieczynne tunele kolejowe w Górach Wałbrzyskich, podczas wędrówki krórymi włos się może na głowie zjeżyć. 

Miniona majówka była dla mnie bardzo owocnym czasem, który spędziłam niemal w całości w podróży. Tej wycieczki nie miałam jednak w planie, choć o tunelach czytałam już dawno temu. Niepewna pogoda skłoniła mnie do poszukania czegoś zadaszonego, żeby nie powiedzieć dosłownie - pod ziemią. Jakiś czas temu opisywałam na blogu podróż malowniczą linią kolejową nr 286 łączącą Kłodzko i Wałbrzych. Na jej trasie wykuto trzy tunele, które miały ułatwić komunikację kolejową w trudnym, górzystym terenie. Dwa z nich - te nieczynne - zdawały się być dobrym kierunkiem na wypadek deszczu. 

Jako pierwszy odwiedziliśmy krótszy z tuneli - pod górą Sajdak. Podobnie jak w przypadku tunelu pod Małym Wołowcem, który opiszę za chwilę, są to tak naprawdę dwa równoległe tunele wykute jeden obok drugiego.  Starszy z nich powstał w latach 1876-79, drugi oddano do użytku nieco później - w 1911 roku. Podczas budowy drążono skałę z obu stron "na zbicie" - tak, aby spotkać się w połowie. Tunele nie są bardzo długie - mierzą po ok. 380 metrów, tak więc stojąc u wlotu widać wyraźnie drugi koniec. Linia kolejowa cały czas jest użytkowana, jednak ruch pociągów odbywa się wyłącznie starszym z tuneli.

We wnętrzu panuje klimat jak w podziemiach - jest znacznie zimniej niż na powierzchni, panuje mrok i da się odczuć wysoką wilgotność powietrza. Tory w nieczynnym tunelu zostały rozebrane i pozostały same podkłady kolejowe, po których się idzie. Co jakiś czas po obu stronach spotkać można wnęki ucieczkowe, a mniej więcej w połowie tunelu znajduje się łącznik z drugim korytarzem, który miał wspomagać wietrzenie oraz również dawać możliwość schronienia. Tunel jest ciekawy - mnie szczególnie zainteresowały stare, niemieckie tabliczki - ale była to zaledwie przystawka przed głównym daniem, jakie zaserwował nam tunel pod Małym Wołowcem. 

Tunele pod Małym Wołowcem powstawały w tym samym czasie, kiedy prowadzono prace pod Sajdakiem. Pierwszy tunel (mierzący 1560 m) wydrążono w latach 1876-1879, drugi - długi na 1601 m - wykonano w latach 1909-1911. Ciekawostką jest, że w okresie II wojny światowej tunele wykorzystywano jako schron dla specjalnych pociągów. Ma to swoje logiczne uzasadnienie - przestrzeń ukryta pod ziemią jest przecież ogromna! Do dziś jest to najdłuższy pozamiejski tunel kolejowy w Polsce wykonany metodą drążenia. Obecnie używana jest tylko jego nowsza - lewa część (patrząc od strony Wałbrzycha).

Stanęłam u wlotu tunelu i oniemiałam. Sajdak w tym momencie jawił się jak plac zabaw, w którym można sobie pobiegać i się dobrze bawić. Gdy patrzyłam na ten maleńki jasny punkcik na drugim końcu, dotarło do mnie, że trasa do przejścia pod ziemią mierzy ponad 1,5 kilometra. Niby nie jest to dużo, ale gdy masz wejść w ciemność, to nagle zmienia się punkt widzenia. Po pierwszych paru krokach oświetlanych tylko światłem czołówek myślałam, że nie dam rady i zawrócę. Choć tunel jest wysoki na 6 metrów, to w tej ciemności było coś klaustrofobicznego. Po chwili udało mi się jednak przełamać początkowy lęk i ruszyłam do przodu.

Przejście całego tunelu żwawym krokiem zajęło nam 20 minut. Pokonanie tej odległości z przystankami na zdjęcia - znacznie dłużej. Droga zdawała się nie mieć końca, a jasny punkcik wcale nie stawał się większy. O tym, że posuwamy się do przodu, poświadczały mijane wnęki ucieczkowe, oraz trzy kolejne przecinki łączące oba tunele. Gdzieś w okolicach połowy można było usłyszeć pluskanie wody - źródełko - tak nazwałam to miejsce. W istocie jest to zapewne część systemu odprowadzania wody. Nieopodal warto także było spojrzeć w górę na komin - szyb wentylacyjny służący do odprowadzania spalin. Trzeba zaznaczyć, że linia ta nigdy nie była zelektryfikowana i jeszcze do drugiej połowy lat 90. XX wieku poruszały się tędy parowozy.

O tym, jak ważna jest sprawna wentylacja tuneli przekonano się 11 listopada 1947 roku. Pociąg jadący w kierunku Wałbrzycha doznał awarii i stanął w tunelu. W wyniku spalania się węgla w lokomotywie parowej przy niedostatecznej ilości tlenu, w tunelu zaczął się zbierać tlenek węgla. W efekcie tego nieszczęśliwego zdarzenia życie straciło czterech kolejarzy, którzy zatruli się tlenkiem węgla. Warto o tym pamiętać także jeśli ma się w domu junkers i szczelne, plastikowe okna. Niestety brak dopływu powietrza może być w takich sytuacjach zabójczy.

Bywałam w wielu opuszczonych miejscach, ale nieczynnych tuneli kolejowych jeszcze u mnie nie grali. Była to świetna przygoda również w kontekście mojego zamiłowania do podróży pociągami i fascynacji starymi parowozami. Podobny tunel kolejowy znajduje się także pod Przełęczą Kowarską i na pewno się nim zainteresuję, jak będę w pobliżu. Pamiętajcie jednak, że wejście nawet do nieczynnych tuneli kolejowych jest nielegalne i każdy robi to na własną odpowiedzialność. Pod ziemią jest zupełnie ciemno, trzeba się ciepło ubrać i zadbać o odpowiednie obuwie, bo teren jest nierówny i nietrudno o skręcenie kostki. Jak to się mówi: "nie róbcie tego w domu" :-)

Spójrz na to z góry - punkty widokowe Pragi

Praga jest ciekawym i, wbrew pozorom, dość górzystym miastem. Sprawia to, że w stolicy Czech znajduje się wyjątkowo dużo miejsc, z których można podziwiać panoramę okolicy, bowiem do rozmaitych wież dochodzą także wzgórza często wzbogacone o dodatkowe konstrukcje czy tarasy widokowe. Jeśli chcecie na chwilę zwolnić tempa i spojrzeć na tłumy turystów - oraz oczywiście przepiękną Pragę - z góry, wybierzcie się na jeden z punktów widokowych. 

Wzgórze Petřín

To dość znane i chętnie odwiedzanie przez turystów miejsce. Pełne ogrodów wzgórze na lewym brzegu Wełtawy przyciąga spacerowiczów za sprawą infrastruktury powstałej na potrzeby praskiej jubileuszowej wystawy krajowej z roku 1891. Powstała tu między innymi kolejka linowa, Labirynt Luster i Petřínská rozhledna, czyli wieża widokowa. 65,5-metrowa stalowa konstrukcja jest kopią wieży Eiffla i stanowi najwyższy obiekt tego typu w Czechach. Do 1989 roku znajdowały się na niej nadajniki radiowe oraz stacje zagłuszające Radio Wolna Europa. Na wzgórzu możemy odwiedzić także Obserwatorium astronomiczne Štefánika czy Stadion Strahov - największy stadion piłkarski i drugi co do wielkości obiekt sportowy świata.

Zamek na Hradczanach

Praski Zamek - jak na siedzibę królów czeskich przystało - góruje nad miastem. Jego historia sięga IX wieku i przez setki lat przechodził wiele przeobrażeń. Dziś znaduje się nawet w Księdze Rekodrów Guinessa jako największy pod względem zajmowanej powierzchni zamek na świecie. Z zamku i jego licznych tarasów oraz prowadzących do nich schodów roztacza się przepiękny widok na Pragę. Nie sposób nie docenić walorów widokowych tego miejsca.

Staromiejska Wieża Mostowa

Zbudowana w 1380 r. wieża jest jednym z najwybitniejszych światowych przykładów architektury gotyckiej. Położona na brzegu Wełtawy, przy samym Moście Karola, stanowiła bramę do Starego Miasta i zarazem symboliczny łuk triumfalny na trasie procesji koronacyjnych czeskich królów. Ze szczytu wieży możemy obserwować zarówno Hradczany i Malá Stranę, jak i widok w kierunku Rynku Staromiejskiego. Doskonale widać także Most Karola i mrowie ludzi, które potrafi skutecznie zniechęcić do przejścia na drugą stronę rzeki.

Wieża Ratusza Staromiejskiego

W samym sercu Rynku Staromiejskiego znajduje się Ratusz Starego Miasta z 70-metrową wieżą. Ratusz powstał za panowania króla Jana Luksemburczyka w XIV wieku w wyniku zaadaptowania znajdującej się w tym miejscu kamienicy. Dobudowano wieżę i kaplicę, a w kolejnych latach budowla rozrastała się także o kolejne elementy. Na szczyt wieży dostać się można dwiema windami albo pokonać ten dystans pieszo. Widok na Stare Miasto oraz Hradczany rekompensuję wysoką cenę biletu (250 CZK w 2018 r.). W Ratuszu zwiedzić można także zabytkowe wnętrza oraz podziemia. 

Brama Prochowa 

W obrębie Starego Miasta wspiąć można się również na 65-metrową Bramę Prochową. Genezy nazwy bramy należy szukać w wiekach XVII i XVIII, kiedy to w budynku składowano proch. Jej budowę rozpoczęto w 1495 roku na zlecenie Władysława II Jagiellończyka. Po przeniesieniu siedziby królewskiej na Hradczany w roku 1483 brama utraciła znaczenie reprezentacyjne. Swój obecny kształt zawdzięczna przebudowie z XIX wieku. Brama Prochowa niezaprzeczalnie jest jednym z symboli Pragi.

Wieża telewizyjna Žižkov

To miejsce różni się znacząco od pozostałych zamieszczonych w tym rankingu. Przede wszystkim jest to młody obiekt zbudowany w latach 1985-1992, który wyróżnia się także ponadprzeciętną wysokością - 216 metrów. Wieża od samego początku wzbudzała wiele kontrowersji. Wiele emocji budził kontrast nowoczesnej żelbetowej konstrukcji będącej w opozycji do historycznej zabudowy dzielnicy Žižkov. Liczne protesty wznieciło także ulokowanie wieży telewizyjnej praktycznie w centrum miasta - obawiano sie negatywnego wpływu promieniowania elektromagnetycznego na środowisko oraz mieszkańców (w badaniach żadna z tych tez nie znalazła potwierdzenia). Kontrowersyjna była także decyzja zbudowania wieży na terenie starego cmentarza żydowskiego, który został już częściowo naruszony, kiedy w latach 50. na jego terenie utworzono park. Ostatecznie po konsultacji z gminą żydowską zdecydowano sie przenieść szczątki, a ocalały, niewielki skrawek cmentarza można zwiedzić w bezpośrednim sąsiedztwie wieży. Na wysokości 93 metrów zlokalizowano punkt widokowy, a nieco niżej - restaurację oraz pokój hotelowy. Przy dobrej pogodzie widoczność sięga nawet 100 kilometrów.

Wzgórze Vitkov 

Będąc na Žižkovie warto przejść się na nieodległe wzgórze Vitkov z pomnikiem Jana Žižki, chociaż określenie pomnik w najmniejszym stopniu nie oddaje ogromu tego monumentu. Wódz husycki został uwieczniony w ponoć największym - a napewno jednym z najwiekszych na świecie - pomniku konnym wykonanym z brązu. Za jeźdźcem wybudowano monumentalny budynek, w którym w latach 1953-1990 mieściło się mauzoleum Klementa Gottwalda - komunistycznego prezydenta Czechosłowacji. Ciało Przywódcy Narodu było przez 9 lat (do kremacji w 1962 roku) wystawione na widok publiczny i podtrzymywane w "świeżości" dzięki nowoczesnemu zapleczu technicznemu. W 1990 po aksamitnej rewolucji urnę z prochami umieszczono we wspólnym grobie dygnitarzy komunistycznych na cmentarzu w Olszanach. Ze wzgórza - naturalnie - rozpościera się wspaniały widok na Pragę. Na mnie szczególne wrażenie zrobił ogromny wiadukt kolejowy.

Wyszehrad

Na południe od Starego Miasta, na prawym brzegu Wełtawy, znajduje się jedna z największych atrakcji turystycznych Pragi – Zamek Wyszehradzki. Według legendy swoją siedzibę miał tutaj czeski władca Krok, którego córka Libusza miała sen, według którego należało w pobliskich lasach odnaleźć człowieka, który ciosał właśnie próg do swojego domu i w tym miejscu wznieść nowe miasto. Sen spełnił się, a miasto otrzymało nazwę "próg", po czesku Praha. Zamek Wyszechradzki stał się, obok Hradczan, drugą najważniejszą siedzibą władców czeskich w X wieku. Ze wzgórza rozpościera się widok zarówno na historyczną część Pragi, jak i na południową, obfitującą w nowoczesne biurowce.