wtorek, 26 marca 2019

Góra Wszystkich Świętych, Góra Świętej Anny oraz cuda w Ścinawce Średniej

W Sudetach sporo jest pasm i szczytów, które niemal zawsze są oblegane przez wędrowców. Turyści licznie ściągają w Karkonosze, na Śnieżnik czy w Góry Stołowe. Też lubię tam bywać, ale czasem potrzebuję się wyciszyć i wtedy wybieram mniej oblegane szlaki. Ostatnio odwiedziłam Wzgórza Włodzickie koło Nowej Rudy, obierając za cel wędrówki Górę Wszystkich Świętych oraz Górę Świętej Anny. Co można tam ciekawego zobaczyć? Jest tego trochę!



Choć przede wszystkim miała być to wędrówka po górach, to już po wyjściu z pociągu w Ścinawce Średniej wiedziałam, że zabawimy tu na dłużej. Jako pierwsza urzekła mnie stara stacja kolejowa z 1879 roku. Widać, że kiedyś musiało to być prężnie działające miejsce, bo tuż obok dworca kolejowego powstał także szereg innych budynków, w tym magazyn spedycji, budynki gospodarcze i parowozownia. W latach 1993-2008 na bocznicy stały zresztą nieużywane parowozy, ale niestety nigdy nie doczekały się utworzenia w Ścinawce muzeum. Dwa z nich trafiły do Jaworzyny Śląskiej, a reszta została zezłomowana.


Po opuszczeniu terenu stacji oczy zaświeciły mi się na widok kolejnej "atrakcji" - ruin dawnej cegielni. Zakład uruchomiła w 1896 roku rodzina Gaertnerów. Po wojnie była to Państwowa Cegielnia Skałeczno - jedna z największych na ziemi kłodzkiej. W drugiej połowie lat 80. cegielnię strawił ogromny pożar i choć fabrykę ponownie uruchomiono, to najlepsze czasy już miała za sobą. W latach 90. działała jako zakład prywatny. Dziś jest w ruinie, część budynków wyburzono, nie zachowało się nic z wyposażenia. Obejrzeć warto, ale nie spodziewajcie się nic prócz pustych ścian.


Z cegielni ruszyliśmy w końcu na szlak. Ruszyliśmy i gdy tylko dotarliśmy do osady Księżno, to ja znów musiałam się zatrzymać, aby porobić zdjęcia. Uwielbiam taką starą, poniemiecką architekturę, a tutaj dostałam jej przykład w przepięknym wydaniu. W Księżnie zachował się imponujący zespół zabudowań folwarcznych z XIX wieku. Po wojnie był tu PGR. Dobrze, że to cudo przetrwało - spójrzcie tylko na tę wieżyczkę!


Ochom i achom mogło nie być końca, ale góra sama się nie zdobędzie. Podziwiając piękne widoki na Karkonosze i Góry Stołowe, pięliśmy się czerwonym szlakiem coraz mocniej w górę. Dużo czasu nie trzeba było, aby zdobyć mierzącą 648 m n.p.m. Górę Wszystkich Świętych. Na szczycie znajduje się wieża widokowa z 1913 roku. Wstęp na nią jest bezpłatny (podobnie jak na drugą, na Górze Świętej Anny, na którą zaraz dotrzemy). Nad wejściem do wieży znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca mężczyznę. Wbrew podejrzeniom mojego męża, nie przedstawia ona jednak Hitlera, lecz dawnego patrona wieży - Helmuta Karla von Moltkego - generała i reformatora armii pruskiej. Przed wojną na szczycie znajdowało się również schronisko. Nieco poniżej wieży można odwiedzić również Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej z 1680 roku.



Kolejnym punktem na mapie była Góra Świętej Anny (647 m n.p.m.). Aby do niej dotrzeć, trzeba było najpierw zejść do przełęczy, aby potem nadrobić wysokość na podejściu. Historia tego miejsca sięga XV wieku, kiedy to poniżej szczytu wzniesiono drewnianą kaplicę, dwa wieki później zamienioną na murowaną. Wraz z nasileniem się ruchu turystycznego i pielgrzymkowego w 1903 roku zbudowano schronisko (obecnie budynek jest na sprzedaż), a siedem lat później - wieżę widokową. Można z niej podziwiać wspaniałe widoki.



Wędrówkę zakończyliśmy, schodząc zielonym szlakiem do Nowej Rudy, która okazała się być bardzo ładnym miastem z urokliwym ryneczkiem. Ta, na pierwszy rzut oka, niepozorna wycieczka okazała się być pełna ciekawych miejsc i pięknych widoków. Udało się trochę odpocząć od zgiełku miasta i miło spędzić czas na mniej uczęszczanych szlakach. Lubię takie niedziele!



wtorek, 19 marca 2019

Bieszczadzka Kolejka Leśna - powrót na właściwe tory

Proszę wsiadać, drzwi zamykać! Dziś przejedziemy się najwyżej położoną kolejką wąskotorową w Polsce, poczujemy swąd parowozu i poznamy kawałek przepięknych Bieszczad. Nieważne, ile mamy lat, czy mamy dzieci, czy chodzimy po górach. Bieszczadzka Kolejka Leśna jest świetną atrakcją dla każdego!


Kolejka dziś jest przede wszystkim atrakcją turystyczną Bieszczadów, ale jej powstanie podyktowane było zgoła innymi pobudkami. Powstała pod koniec XIX wieku na trasie z Nowego Łupkowa do Cisnej, aby umożliwić łatwiejszy transport bieszczadzkiego drewna. W Łupkowie wąskotorówka łączyła się z kolejną o standardowym rozstawie torów, umożliwiając wywóz "bieszczadzkiego złota" w świat. W przysiółku Majdan koło Cisnej zbudowano parowozownię, stację, magazyn i budynki dla pracowników. Do dziś jest to główna stacja wąskotorówki, na której zaczynają się i kończą podróże.


Nowa linia kolejowa spowodowała ożywienie gospodarcze Bieszczadów i wkrótce niezbędna okazała się rozbudowa trasy (między innymi do Kalnicy i Beskidu). Podczas pierwszej wojny światowej kolejka służyła do celów wojskowych. Podczas drugiej wojny światowej duża część infrastruktury została zniszczona (torowisko było wykorzystywane jako droga dla czołgów!). Trochę czasu minęło, zanim pociągi wróciły na tory. W 1950 uruchomiono pierwsze składy, a od 1959 roku nastąpiła intensywna rozbudowa nowych tras (m. in. do Siedliska Moczarne przez Wetlinę). Gorzej zaczęło się dziać od lat 80. Krysys gospodarczy, a następnie przemiany ustrojowe doprowadziły do upadku kolejki z powodu jej nierentowności. W 1994 wyłączono kolej z eksploatacji.



Szansa na nowe życie wąskotorówki pojawiła się w 1996 roku wraz z powołaniem Fundacji Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej. W ciągu roku udało się uzupełnić tabor i w lipcu 1997 roku uruchomiono przejazdy turystyczne z Majdanu do Przysłupu, a rok później wybrać się można było także do Balnicy i w wybrane dni do Woli Michowej. Od tego czasu popularność kolejki stale rośnie. Obecnie możliwe jest pokonanie trasy w dwóch kierunkach: do Balnicy albo Przysłupu. Startujemy naturalnie na stacji Majdan.


Wąskotorówka kursuje w sezonie letnim, a także w ferie zimowe. Większości kursów obsługiwana jest przez lokomotywy spalinowe, ale można trafić również na kurs obsługiwany przez parowóz i z całego serca polecam tę opcję! Klimat jest niesamowity, a sapiąca lokomotywa tocząca się pod górę przypomina znany z dzieciństwa wiersz Jana Brzechwy. Po dotarciu do stacji docelowej (my wybraliśmy trasę do Balnicy) następuje przerwa, podczas której można rozprostować nogi i skorzystać z przekąsek (oczywiście dodatkowo płatnych) na specjalnie rozstawionych na postoju stoiskach. Powrót do Majdanu odbywa się, naturalnie, tę samą trasą.


Ponad stuletnia historia Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej mimo różnych zawirowań po drodze, zdaje się nie mieć końca. Początkowo wykorzystywana do transportu drewna, dziś z powodzeniem wozi turystów. Śmiało można powiedzieć, że jest to jedna z największych atrakcji Bieszczadów. W końcu nie samymi połoninami człowiek żyje ;-)

wtorek, 12 marca 2019

Ale to już było - Plac Strzegomski ze schronem

Jadąc przez Wrocław ulicą Legnicką, widzimy wokół prawie samą powojenną architekturę. Ta część miasta została bardzo mocno zniszczona podczas oblężenia i tylko nieliczne ślady przypominają nam o Wrocławiu, jakiego już nie ma. Jednym z ciekawych miejsc jest Plac Strzegomski ze schronem przeciwlotniczym, w którego wnętrzach dziś działa Muzeum Współczesne. 


Ten, na pierwszy rzut oka, niepozorny budynek jest warty uwagi nie tylko ze względu na ciekawe wystawy, które można zobaczyć w jego wnętrzach. W latach 1940-42 we Wrocławiu powstało kilka podobnych schronów, które jednak ze względu na małą pojemność nie miały większego znaczenia strategicznego. Spełniały za to swoją funkcję, poprawiając morale mieszkańców miasta. Ich projektu podjął się Richard Konwiarz, niemiecki architekt znany między innymi ze współpracy z Maxem Bergiem przy Hali Stulecia, autor przebudowy Stadionu Olimpijskiego na Sępolnie. Zawdzięczamy mu także schrony pod Placem Solnym oraz Placem Nowy Targ.


Schron jest wysoki na 25 metrów, posiada grube na ponad metr ściany  i półtorametrowe stropy. W czasie oblężenia mieścił się w nim szpital, a potem punkt oporu. W latach 90. i na początku dwutysięcznych w schronie działały sklepy, magazyny, a nawet pub. Następnie obiekt wyremontowano i od 2011 r. urządzono w nim siedzibę (ponoć tymczasową) Muzeum Współczesnego. Na ostatniej kondygnacji znajduje się bistro z tarasem widokowym. Bardzo podobny, ale znacznie mniejszy bunkier, znajduje się również na rogu ulic Ołbińskiej i Św. Wincentego.


Pisząc o schronie,  nie sposób nie wspomnieć o rzeźbie znajdującej się w jego najbliższym sąsiedztwie. Mowa o "Pociągu do nieba" - odsłoniętej w 2010 roku instalacji artystycznej przedstawiającej parowóz Ty2-1035 ustawiony pionowo, jakby rzeczywiście zaraz miał odlecieć. Ten niewątpliwie charakterystyczny element krajobrazu był tematem wielu dyskusji i do dziś znajdą się głosy mówiące o tym, że parowóz powinien wrócić do Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej.


W kontekście Placu Strzegomskiego warto wspomnieć jeszcze o jednym, niestety nieistniejącym już budynku. Kawałek za schronem, mniej więcej w miejscu, gdzie dziś jest zielony skwerek i Centrum Diagnostyki Medycznej "Dolmed", stał zbudowany w latach 1911-13 Kościół luterański pw. świętego Pawła - Pauluskirche. Dwie wieże o wysokości 65 metrów były jednym z punktów orientacyjnych tej części Wrocławia. W czasie wojny w kościele organizował się ruch oporu, a wieże służyły jako punkt obserwacyjny. Zniszczony w czasie działań wojennych kościół został uznany za pozbawiony wartości historycznej i wyburzony w latach 60. XX wieku.


Patrząc na archiwalne zdjęcia zachodniej części Wrocławia, czasami aż ciężko uwierzyć, że to wciąż to samo miasto. Większość przedwojennej zabudowy została zniszczona podczas oblężenia, a po 1945 roku nie podjęto się jej odbudowy. Nieliczne obiekty, takie jak schron na Placu Strzegomskim, przypominają nam o historii miasta i skłaniają do refleksji. Warto o nich pamiętać. 

wtorek, 5 marca 2019

Ku pamięci - cmentarze żydowskie we Wrocławiu

Pod koniec XII wieku na Śląsk, w tym do Wrocławia, zaczęli napływać osadnicy żydowscy. Nowi mieszkańcy żyli tu i umierali. Zgodnie z tradycją grzebano ich na cmentarzach znajdujących się poza murami miasta, jednak intensywna urbanizacja na przestrzeni lat sprawiała, że Wrocław "wchłaniał" w swoje granice żydowskie nekropolie. Do czasów współczesnych zachowały się dwa (po wojnie trzy) kirkuty, o których pokrótce dziś będzie mowa.



Zacznijmy od najstarszego z zachowanych - mam na myśli tych, które doczekały czasów powojennych. Gdy wysiądziecie we Wrocławiu z pociągu, wyjdziecie przed dworzec i spojrzycie na wprost, zobaczycie niewysoki blok z neonem "Dobry wieczór we Wrocławiu". To właśnie w tym miejscu, między ulicami Piłsudskiego, Gwarną i Placem Konstytucji 3 Maja znajdował się cmentarz założony w 1791 roku. Pochówki odbywały się w tym miejscu do roku 1856. Po wojnie, na początku lat 50., został zlikwidowany.


Wraz z zamknięciem, z powodu przepełnienia, cmentarza na ulicy Gwarnej, otwarto nową nekropolię przy ulicy Ślężnej. Często kirkuty kojarzą nam się z zarośniętymi zagajnikami z ledwo widocznymi macewami. Wrocławskie cmentarze są inne - przepastne, z szerokimi alejami i okazałymi grobowcami. Taki właśnie jest cmentarz przy ulicy Ślężnej. Jego łączna powierzchnia wynosi aż 4,6 hektara. Daje nam to obraz tego, jak liczna była na przełomie XIX i XX wieku gmina żydowska, a okazałe grobowce przypominają o tym, że we Wrocławiu sporą popularność zdobył nurt judaizmu o nieco bardziej "liberalnym" podejściu do surowych zasad wiary.


Na cmentarzu przy Ślężnej spoczęło wielu zasłużonych mieszkańców Wrocławia. Wśród ważniejszych warto wymienić choćby Ferdinanda Lassale'a (1825-1864) - przyjaciela Marksa i Engelsa, twórcę pierwszej niemieckiej partii robotniczej; Juliusa Schottländera (1835-1911) - wrocławskiego filantropa, kupca i właściciela dóbr ziemskich; Augustę Stein (1849-1936) - matkę Edyty Stein - patronki Europy; Ferdinanda Cohna (1828-1889) - wybitnego profesora botaniki czy Gustava Borna - (1851-1900) - profesora Uniwersytetu Wrocławskiego, ojca noblisty Maksa Borna. To ich mogiły najchętniej oglądają zwiedzający cmentarz, choć równie dobrze można tu spędzić cały dzień, spacerując wśród grobowców. Kirkut jest częścią Muzeum Miejskiego Wrocławia i odpłatnie udostępnia się go zwiedzającym. Pochówki odbywały się na nim do 1942 roku.


W 1902 r. przy dzisiejszej ulicy Lotniczej otwarto najmłodszą we Wrocławiu żydowską nekropolię. Sąsiadowała ona z cmentarzem komunalnym na Kozanowie (po wojnie zlikwidowanym i zaadaptowanym na Park Zachodni). Jest to czynny cmentarz gminy żydowskiej, co oznacza, że do dziś odbywają się na nim pochówki. Niestety wiąże się to z tym, że nie jest udostępniany zwiedzającym za wyjątkiem bardzo specjalnych okazji. Teren cmentarza zajmuje aż 11 hektarów, co czyni go największym we Wrocławiu i piątym w Polsce kirkutem po względem wielkości.


Ważnym punktem cmentarza jest nieużywana już kaplica cmentarna projektu Paula Ehrlicha połączona z domem pogrzebowym. Niestety w czasie wojny uległa poważnym zniszczeniom i jak dotąd nie udało jej się doprowadzić do porządku. Innym charakterystycznym obiektem jest pole honorowe poświęcone pamięci żydowskich żołnierzy poległych na froncie podczas I wojny światowej. W jego centralnym punkcie znajduje się pomnik (również projektu Ehrlicha) z nazwiskami 432 żołnierzy. W czasie II wojny światowej w budynkach administracyjnych cmentarza urządzono szpital oraz mieszkania dla pozostałych we Wrocławiu małżeństw aryjsko-żydowskich. Lecznicę zamknięto pod koniec 1944 r., a w styczniu 1945 r. wywieziono ostatnich żydowskich mieszkańców Wrocławia do obozu koncentracyjnego w Gross Rosen.



Stare cmentarze są bogatym świadectwem przypominającym o Wrocławiu, jakiego już nie ma. Mogłabym spędzić cały dzień, krążąc wśród grobowców i próbując odszyfrować inskrypcje, aby poznać historie życia dawnych mieszkańców Breslau. We Wrocławiu po wojnie zlikwidowano wszystkie niemieckie cmentarze i do czasów współczesnych przetrwały tylko te dwa żydowskie. Odwiedzenie ich jest ważną lekcją historii miasta, w którym mieszkam.