niedziela, 5 stycznia 2020

Pałac w Świerklańcu - "Śląski Wersal" z historią miłosną w tle

W pogodny dzień spacerują tu prawdziwe tłumy. Co ich przyciąga do tego parku koło Tarnowskich Gór? Rozległy teren, bliskość jeziora? Część przyjezdnych być może nawet słyszała o pałacu w Świerklańcu, ale założę się, że większość z nich pomyśli, że chodzi o istniejący do dziś Pałac Kawalera. A przecież w świerklanieckim parku jeszcze 60 lat temu znajdowała się jedna z najpiękniejszych rezydencji Górnego Śląska! Nazywano ją "Małym Wersalem", a powstała jako prezent dla ukochanej kobiety. Historia tego miejsca jednak zakończyła się tragicznie...


Donnersmarckowie byli potężnym rodem magnacko-przemysłowym, a ich status podkreślały wspaniałe siedziby w pałacach i zamkach rozsianych po całym Górnym Śląsku. Dotychczas odwiedziliśmy:


Dzieje Świerklańca związane są z rodem magnatów ziemskich i przemysłowych - Donnersmarcków. Ich rodzina była niezwykle liczna i wiele śląskich zakładów przemysłowych oraz reprezentacyjnych pałaców należało właśnie do nich. Ze Świerklańcem związana jest postać Guida Henckel von Donnersmarcka - przedstawiciela tarnogórsko-świerklanieckiej części rodu. W 1876 roku postanowił on wybudować pałac w Świerklańcu, tym samym stając się sąsiadem swojego krewnego, Łazarza IV (z linii bytomsko-siemianowickiej), który rezydował w Nakle Śląskim - zaledwie 2,5 km dalej. [Donnersmarcków w historii Górnego Śląska było naprawdę wielu... ciężko się czasem połapać w ich drzewie genealogicznym ;-)].

Park w Świerklańcu - wygląd współczesny. Kiedyś na tych zdjęciach widzielibyśmy pałac.

Guido był postacią niezwykle wpływową i na pewno skojarzycie jego postać choćby z nazwaną jego imieniem kopalnią w Zabrzu (obecnie udostępnioną zwiedzającym). Zarządzał również hutami w Zabrzu i  Świętochłowicach, a także kopalniami w Rudzie Śląskiej, Chwałowicach, Bytomiu, Piekarach oraz Świętochłowicach. Wybudował też papiernię w Kaletach oraz inwestował za granicą; był również działaczem społecznym i politycznym, a w 1901 r. otrzymał tytuł dziedzicznego pruskiego księcia. Nie ma co się dziwić, że osoba z takim życiorysem (i majątkiem) potrzebowała reprezentacyjnej siedziby.

Zamek (z lewej) i pałac w Świerklańcu

Pałac w Świerklańcu powstał jako prezent dla żony Donnersmarcka zwanej La Païva, nieopodal XIII-wiecznego zamku piastowskiego. Była ona bez wątpienia była barwną osobą, co zdają się potwierdzać krążące na jej temat niewybredne plotki. Miała być słynną w tamtych czasach kurtyzaną, a pikanterii jej osobie dodawał fakt, że była już dwukrotną rozwódką, a Guido był od niej 11 lat młodszy. Wygląda na to, że jednak kochał on żonę miłością wielką i szczerą, skoro zafundował jej w prezencie pałac. Rezydencję w stylu Ludwika XIII zaprojektował Hector Lefuel, nadworny budowniczy Napoleona III, a o rozmachu inwestycji najlepiej niech świadczy fakt, że pałac nazywano "Małym Wersalem" albo "Śląskim Wersalem". Gdyby tylko przetrwał do czasów współczesnych z pewnością byłby atrakcją na miarę Pałacu w Pszczynie lub Zamku Książ w Wałbrzychu...

Guido Henckel von Donnersmarck (1830-1916) i jego pierwsza żona La Païva (1819-1884), dla której ufundował pałac w Świerklańcu

Guido Henckel von Donnersmarck zmarł w 1916 roku, a jego majątek odziedziczyli synowie z drugiego małżeństwa: Guidotto i Kraft (w pałacu osiadł ten pierwszy, drugi rezydował w Reptach). Ostatnim właścicielem rezydencji był Guido Karol Łazarz, wnuk Guida, syn Guidotta. W czasie wojny w pałacu stacjonowali żołnierze niemieccy, a w roku 1945 do Świerklańca wkroczyła Armia Czerwona. Donnersmarckowie uciekli przed frontem wojennym do Bawarii, a pałac i zamek zostały splądrowane oraz podpalone. Nowe władze dość szybko doceniły wartość dóbr świerklanieckich i marmury oraz kamienne bloki wywieziono na plac budowy Pałacu Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej w latach 1951-58. Z kolei brama do pałacu została wykorzystana jako wejście do Śląskiego Ogrodu Zoologicznego, a rzeźby lwów trafiły do parku w Zabrzu.

Pałac w Świerklańcu dawniej i dziś - fontanna stanowi punkt odniesienia do porównania

Rzeźby przy pałacu w Świerklańcu dawniej i dziś - figury stanowią punkt odniesienia do porównania

Nie lepiej wyglądały losy zamku zniszczonego w niemal 70%. Mimo wpisania go do rejestru zabytków i decyzji Ministerstwa Kultury i Sztuki nakazującej odbudowę zamku, we wrześniu 1962 zamek wraz z pałacem wysadzono w powietrze. Wyburzenie zamku miało charakter całkowicie bezprawny, a Wojewódzki Konserwator Zabytków dowiedział się o destrukcji dopiero 30 listopada 1962 r. Pałac dla ówczesnych władz nie reprezentował żadnej wartości, ale i tak jego wyburzenie było działaniem co najmniej kontrowersyjnym. Pozostałości budowli uprzątnęła miejscowa ludność w zamian za możliwość wykorzystania gruzów na własny użytek. Do dziś elementy wyposażenia pałacu trafiają na aukcje staroci, zapewne jako pamiątki po babci/dziadku...

Brama ze Świerklańca - obecnie Śląski Ogród Zoologiczny

Wróćmy jednak do parku w Świerklańcu, który choć dziś tylko nielicznym przypomina o pałacu, to wciąż jednak jest miejscem atrakcyjnym dla odwiedzających. Zachował się tutaj zarys nieistniejącej rezydencji Donnersmarcków ze schodami oraz rzeźbami. W północno-zachodniej części parku podziwiać możemy dawny kościół pałacowy połączony z grobowcem rodzinnym, w którym spoczęły doczesne szczątki księcia Guido. O dawnych przepychu dóbr świerklanieckich przypomina Pałac Kawalera, będący zaledwie "domkiem gościnnym" wybudowanym specjalnie dla Wilhelma II Hohenzollerna, ostatniego niemieckiego cesarza i króla Prus. Obecnie (początek 2020 r.) Pałac Kawalera pozostaje praktycznie niezagospodarowany - wcześniej działał tu hotel z restauracją, dziś - tylko restauracja w piwnicy (przypominająca bardziej bistro niż elegancką pałacową restaurację).

Kościół oraz Pałac Kawalera

Wnętrza Pałacu Kawalera

Historia pałacu w Świerklańcu jest zagmatwana niczym drzewo genealogiczne Donnersmarcków. Powstały z miłości do żony miał szansę stać się po wojnie jednym z najwspanialszych pałaców w tej części Europy. Oczyma wyobraźni widzę przewodników oprowadzających po pięknych, reprezentacyjnych salach, opowiadających historię miłości Donnersmarcka do La Païvii... Niestety losy Świerklańca potoczyły się inaczej. Pojawiające się co jakiś czas plotki o odbudowie pałacu możemy raczej wsadzić między bajki i ubolewać, że nie będzie tu happy endu.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz