Pogwizdów to jedna z tych dolnośląskich wsi, które na pierwszy rzut oka wyglądają zwyczajnie, ale skrywają zaskakująco bogatą historię. Wystarczy wejść między stare mury, aby zrozumieć, że to miejsce od wieków miało swoje znaczenie. Zajrzyjmy do krypty zapomnianego grobowca oraz do ruin pałacu, aby zanurzyć się na chwilę w historii Langhelwigsdorfu...
Najstarsza wzmianka o wsi pojawiła się w 1203 roku w dokumencie przypisywanym Henrykowi I Brodatemu. Choć sam akt uznano później za falsyfikat pod względem prawnym, to jego treść uznawana jest za wiarygodną. Wynika z niej, że wieś – wtedy określana jako Helmerichesdorf – musiała istnieć jeszcze wcześniej. Książę miał przekazać ją cystersom z Lubiąża, podobnie jak inne okoliczne osady lokowane na prawie niemieckim.
Na przestrzeni stuleci nazwa miejscowości ewoluowała: w 1318 występuje jako Halvici Villa, a w okresie nowożytnym funkcjonowała niemiecka nazwa Langhelwigsdorf. Dziś Pogwizdów leży w gminie Paszowice, na pograniczu Pogórza Kaczawskiego i Pogórza Złotoryjskiego na Dolnym Śląsku, w tzw. Krainie Wygasłych Wulkanów.
Najstarszym zabytkiem Pogwizdowa jest kościół pw. Podwyższenia Krzyża, wzniesiony w XIII/XIV wieku w formie późnoromańskiej. Zachowały się liczne epitafia i płyty nagrobne przedstawicieli lokalnej szlachty – m.in. rodów von Reibnitz, von Schindel, von Nimptsch czy von Gotsch. To rzadki przykład świątyni, w której można prześledzić kilka stuleci historii ziemiańskich rodzin mieszkających w okolicy. Drugim obiektem sakralnym we wsi jest dawny kościół ewangelicki z XVIII wieku, dziś świątynia rzymskokatolicka pw. Wniebowstąpienia Pańskiego. W jego wnętrzu zachował się późnobarokowy ołtarz.
Jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc Pogwizdowa jest neogotycko-neoromański cmentarz z 1885 roku. Założono go na lekkim wzniesieniu, naprzeciw dawnego kościoła ewangelickiego. Projektantem całego założenia był Johannes Vollmer, ceniony niemiecki architekt. Centralnym punktem nekropolii jest mauzoleum rodziny von Loesch – ostatnich właścicieli ziemskich Pogwizdowa. Na jego fasadzie widnieje herb rodu oraz łacińska dewiza Per aspera ad astra, czyli „Przez trudy do gwiazd”.
Obok kaplicy zachował się także dom przedpogrzebowy (kostnica), również z 1885 roku, a całość otacza murowane ogrodzenie. Cmentarz ma jednolity, historyczny charakter – to rzadko spotykana, w pełni zachowana XIX-wieczna nekropolia dworska. Latem był niemal całkowicie zarośnięty, z ledwo widocznymi zarysami pojedynczych nagrobków. Niewiele zachowało się także w mauzoleum von Loeschów – sklepienie krzyżowo-żebrowe oraz nieliczne detale kamieniarskie i kolorowe polichromie. Niezmienny pozostał za to układ pomieszczeń z wyraźnie zaznaczonym miejscem po dawnym ołtarzu oraz zejście do pustej krypty. Inskrypcja nad wejściem upamiętnia budowę obiektu przez Leopolda von Loescha dla jego żony Mathilde.
Najbardziej zniszczonym zabytkiem Pogwizdowa pozostaje dawny pałac. Powstał około 1800 roku dzięki inicjatywie Ernsta Wilhelma von Arnolda (niekiedy wskazywanego też jako Nostitz – w źródłach funkcjonują oba nazwiska). Zbudowano go na miejscu starszego, renesansowego dworu, który wcześniej spłonął. Pierwotnie była to skromna, dwukondygnacyjna budowla na rzucie prostokąta, z dziewięcioosiową fasadą i czteroosiowymi elewacjami bocznymi. W XIX wieku dodano do niej szerokie, zadaszone schody wspierane na czterech wysokich filarach, co nadało całości bardziej reprezentacyjny wygląd. Całość przykrywał mansardowy dach.
Pałac otaczał obszerny park krajobrazowy, którego układ opracował Eduard Petzold – jeden z najważniejszych architektów zieleni XIX wieku w Europie. Park wyposażono w system rowów wodnych, stawów i ścieżek. W 1877 roku, za Leopolda von Lossowa, założenie rozbudowano, dodając kolejne wodne akcenty, wyspę na jednym ze stawów oraz ogrody użytkowe. Niestety od lat 70. XX wieku pałac nie był remontowany i stopniowo popadł w ruinę. Dziś jego mury stoją puste, a park pozostaje zaniedbany. Dwór gospodarczy z zespołu majątkowego trafił w ręce prywatne i jest obecnie w trakcie remontu.
Pogwizdów to wieś, która zaskakuje skalą historycznych pozostałości. Od romańskiego kościoła, przez XIX-wieczną nekropolię, aż po rozległy zespół pałacowo-parkowy – każdy z tych obiektów opowiada inną część jej historii. Choć pałac nie doczekał się odbudowy, a park zarósł, to wciąż można tu poczuć atmosferę przeszłości.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz